در هیچ خانه ایرانی امکان ندارد که یک قالی ماشینی یا قالیچه وجود نداشته باشد. فرش جدا از کاربردهای زیادی که دارد، نمای زیبایی هم برای دکوراسیون ما ایجاد می‌کند. فرش ماشینی درست مانند فرش دستباف علاوه بر ترنج و حاشیه، لچک نیز دارد. لچک و ترنج در فرش، طرحی عمومی و زیبا و معروف در فرش‌های ایرانی است که از دوران شاه‌عباس تابه‌حال کاربردهای زیادی در نقشه‌کشی قالی و زمینه فرش داشته است. در این مقاله می‌خواهیم شما را بیشتر با لچک و ترنج آشنا کنیم.
لچک فرش چیست؟
لچک به معنای گوشه، می‌تواند این اصطلاح را برساند. لچک فرش اصولاً به‌صورت قوسی بوده که معمولاً با طرح ترنج فرش هماهنگ است و به همین دلیل به آن لچک ترنج می‌گویند. لچک‌های فرش ماشینی هم مانند سایر نقوش آن از فرش سنتی ایده گرفته است، اما برخی طرح‌های حاشیه و ترنج فرش کاشان؛ بدیع‌تر است. اکنون به توضیح مختصر چند نمونه از انواع لچک فرش می‌پردازیم.
معرفی انوع لچک فرش
- لچک ترنج ساده: همان‌طور که از نامش پیداست، در این نوع نقشه میزان زیادی طرح گل‌وبوته از نقشه فرش حذف می‌شود و طرح‌های ساده باقی می‌ماند.
- لچک ترنج تودرتو: گاهی طرح‌های ترنج به شکلی طراحی می‌شوند که داخل هم قرار می‌گیرند که به‌اصطلاح به آن‌ها تودرتو طرح کاسه و نیم کاسه می‌گویند. در تعریف دیگر این طرح می‌توان گفت از چند حاشیه ترکیب شده است، یا چند لچک کنار یکدیگر به وجود می‌آیند.
- لچک متداخل: به لچکی که نقش آن به نقش زمینه فرش برسد و در فضای زمینه فرش ادامه داشته باشد.
- لچک طره‌ای: به لچکی که در آن حاشیه فرش به شکل طره‌ای به هم متصل شده باشد، می‌گویند.
- لچک چهار ترنج: همان لچک اولیه است که یک‌چهارم ترنج مرکزی است.
ترنج فرش چیست؟
به طرح مرکزی فرش، ترنج فرش می‌گویند. این طرح با اشکال هندسی، طرح گل، پرندگان، نقوش ظریف و غیره مزین شده است. ترنج یک طرح در وسط فرش و جدا از حاشیه طراحی می‌شود و می‌تواند دایره یا لوزی مایل به بیضی باشد. این طرح برگرفته از معماری باستانی و با صفای ایرانی است. علاقه‌مندان به حاشیه و لچک و ترنج فرش ماشینی کم نیستند، چراکه این فرش‌ها به‌نوعی یادآور خانه‌های وسیع و دلباز قدیمی است. ترنج همان حوض وسط خانه‌های قدیمی است که در طرح فرش نمایان می‌شود و جلوه‌ای خاص به فرش می‌دهد.
مروری بر انواع ترنج
- ترنج تودرتو: ترکیب دو ترنج با هم که اصطلاحاً آن را ترنج کاسه و نیم کاسه می‌گویند و دارای یک مرکز میانی است.
- ترنج دوگانه و سه‌گانه: ترنج دوگانه ترکیب دو ترنج کاسه و نیم کاسه و ترنج سه‌گانه ترکیب سه ترنج کاسه و نیم کاسه در طول فرش است.
- کلاله: در بالا و پایین ترنج میانی، معمولاً برای زیبایی از طرح ترنج در ابعاد کوچک‌تر استفاده می‌شود که اصطلاحاً آن را کلاله می نماند. کلاله در فرش کاملاً قرینه می‌باشد. البته اکثر کلاله‌ها به ترنج مرکزی متصل هستند. اگر کلاله‌ها قرینه باشد آن را سر ترنج می‌نامند و در برخی موارد که کلاله‌ها قرینه نیستند، به کلاله پایین ته ترنج گفته می‌شود.
- شمسه در فرش: شمسه را می‌توان نوعی کلاله از نظر محل قرارگیری دانست، اما در مفهوم و طرح متفاوت هستند و در شکل بیضی و دایره و ستاره‌ای نقش می‌بندند.
- کتیبه فرش: مابین ترنج و سر ترنج بخشی وجود دارد که به آن کتیبه می‌گویند و اسم اشخاصی دررابطه‌با نقش فرش در آن جا طراحی و ثبت می‌شود.
- زمینه فرش کاشان: اجزای مختلف فرش مانند گل‌ها، شاخه‌ها، حیوانات، اشکال هندسی و طرح‌ها روی زمینه‌ای بافته می‌شوند که رنگ اصلی فرش را مشخص می‌کند. مانند: فرش زمینه سرمه‌ای، فرش زمینه آبی، فرش زمینه کرم و غیره.
- گلیم‌باف فرش: در بخش‌های بالا و پایین فرش و برای دوام و مقاومت بیشتر فرش زنجیره بافته می‌شود که به‌اصطلاح به آن گلیم‌باف گفته می‌شود.
- طرح خشتی فرش: تمام سطح داخلی بین حاشیه‌ها به مستطیل‌های مساوی تقسیم شده و در داخلی هر یک، نقشه‌ای بافته می‌شود که ممکن است این نقشه‌ها در خشت‌های مختلف تکرار شود.
- ترنج دار: بر اساس این طرح، فرش فقط دارای ترنج است و فاقد لچک می‌باشد.
فرش بدون ترنج کاشان از جدیدترین فرش‌های کاشان است و هدف از تولید و طراحی این‌گونه فرش‌ها، کنارگذاشتن استانداردهای رایج و نوآوری بوده است. فرش‌های بدون ترنج به این صورت‌اند که همان گل و نقش درشت وسط فرش که ترنج نام دارد را ندارد. فرش بدون ترنج نگین مشهد هلال، یک فرش با طرح یکدست است و دارای گل‌های یکسانی است که در سراسر فرش با فاصله یکسان پراکنده شده‌اند. فرش بدون ترنج مناسب مکان‌هایی است که قصد دارید بزرگ‌تر از آنچه که هست دیده شود و می‌تواند بزرگ‌نمایی خاصی به محیط شما بدهد.
